Ιστορια

Οι Δρόμοι του Μεταξιού και η Μεσσηνία

Το μετάξι διαδόθηκε από την Άπω Ανατολή στην Δύση μέσω των γνωστών δρόμων του μεταξιού που για αιώνες ολόκληρους δεν λειτουργούν μονάχα σαν κεντρικές αρτηρίες του παγκόσμιου εμπορίου, αλλά και σαν οδοί επικοινωνίας λαών και πολιτισμών, σαν αρτηρίες ανταλλαγής γνώσης, ιδεών, επιστημών και τεχνολογιών.
Τα μυστικά της επεξεργασίας και ύφανσης του πολύτιμου υφάσματος έγιναν γνωστά πρώτα στο Βυζάντιο ενώ μετά τον 13ο αιώνα η τεχνική ξέφυγε από τα ανάκτορα και η μεταξουργία αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό σ΄όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που ονομάστηκε από τότε Μοριάς, εξαιτίας της καλλιέργειας της μουριάς.
Η Μεσσηνία εξελίχθηκε σε σημαντικό κέντρο παραγωγής του μεταξιού και ιδιαίτερα η πόλη της Καλαμάτας όπου η μεταξουργία άκμασε από το 18ο  μέχρι το μέσα του 20ου αιώνα.


Η ιστορία του πολιτισμού είναι συνυφασμένη με το ύφασμα και το φόρεμα. Λόγω ανεπαρκών στοιχείων δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια που και πότε ξεκίνησε για πρώτη φορά η τεχνική του υφαντού.
Από τότε που ο άνθρωπος αντικατέστησε την προβιά του ζώου μ΄ένα κομμάτι πρωτόγονου υφαντού, επιλέγει τις υφαντικές ύλες σύμφωνα με τις γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες του περιβάλλοντος, σε συνάρτηση πάντα με την κατάκτηση της τέχνης του υφαντού. Οι ύλες χωρίζονται σε φυτικές (βαμβάκι, λινάρι, καννάβι) και σε ζωικές (μαλλί, μετάξι).
Μιλώντας για το μετάξι και τη σηροτροφία, δηλαδή την εκτροφή του μεταξοσκώληκα για την παραγωγή του κουκουλιού, είναι αδύνατο να μην αναφερθούμε στην Κίνα, την Σηρών χώραν ή Σηρική, όπως την αποκαλούσαν οι Έλληνες ιστορικοί και γεωγράφοι.

Η ανακάλυψη του μεταξιού

Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων και είναι συνυφασμένη με κινέζικους μύθους. Φαίνετε ότι πολλούς αιώνες πριν αρχίσει η κατεργασία του μεταξιού ο μεταξοσκώληκας ζούσε σε άγρια μορφή πάνω στα μορεόδενδρα. Σύμφωνα με τους Κινέζους συγγραφείς, η τέχνη της εκτροφής του μεταξοσκώληκα και η κατεργασία του μεταξιού ανακαλύφθηκε τυχαία από την αυτοκράτειρα Σι Λιγκ Τσι γύρω στο -2690.

Ο Κουφούκιος στο “Χρονιά των τεσσάρων πρώτων δυναστειών” αναφέρει πως η αυτοκράτειρα Σι Λιγκ Τσι, η οποία ονομάστηκε “Θεά των μορέων και του σηρός”, έκανε συστηματική εκτροφή του μεταξοσκώληκα  στα ανάκτορά της και υποχρέωνε τις Κινέζες να παρακολουθούν μαθήματα σηροτροφίας, ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη που ανήκε η καθεμία. Πρώτη αυτή παρασκεύασε και έβαψε σε ποικίλα χρώματα το μετάξι και κατασκεύασε μεταξωτά υφάσματα για τις ανάγκες του αυτοκράτορα και της αυλής, που θεωρούνταν ιερά πρόσωπα, όπως ιερό και απόκρυφο ήταν και το μετάξι, πριν γενικευθεί η χρήση του στην Κίνα.
Οι Κινέζοι απαγόρευαν με αυστηρούς νόμους την διάδοση της σηροτροφίας εκτός κίνας, ενώ η εξαγωγή των σπόρων του μεταξοσκώληκα τιμωρούνταν με θάνατο. Επιτρεπόταν μόνο η εξαγωγή κατεργασμένων νημάτων και υφασμάτων. Η Ιαπωνία, οι Ινδίες και η Περσία ήταν κέντρα εμπορίας του εξαγόμενου μεταξιού.
Κατά τον -8ο αιώνα, παρόλες τις αυστηρές διατάξεις, η σηροτροφία διαδίδεται από την Κίνα στην Ιαπωνία και στην συνέχεια στις Ινδίες και την Περσία.

Για μιά περίοδο, -141/ -89, οι κυβερνήσεις εισπράττουν τους φόρους σε μετάξι, ενώ αργότερα, γύρω στο +280 το μετάξι παίρνει θέση νομίσματος, καθώς στην Κίνα οι μισθοί πληρώνονταν σε είδος, σε σιτάρι και μεταξωτά υφάσματα.

Τα μεταξωτά υφάσματα στην αρχαία Ελλάδα

Από τον -9ο αιώνα οι Έλληνες, άποικοι της Μ. Ασίας γνώριζαν την ύπαρξη του μεταξιού και των μεταξωτών υφασμάτων, αλλά θεωρούσαν ότι είναι φυτική ίνα. Την εποχή των περσικών πολέμων, οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν το μετάξι και τα μεταξωτά, τα οποία αποκαλούσαν “οθόνιον ή οθόνια εσθής’, “θέρματα σηρικά” (Στράβων, 15, 693). “Σηρικοδιαστάς ή σηρικοποιούς” έλεγαν τους μεταξουργούς και “σηρικοφόρους” αυτούς που φορούσαν μεταξωτά ρούχα. Από την λέξη ” ο σήρ, του σηρός”, όπως αποκαλούσαν το μετάξι παράγεται και η λέξη “σηροτροφία”.
Με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου (-336/ -323) το μετάξι και τα μεταξωτά υφάσματα γίνονται περισσότερο γνωστά στην Δύση. Ο Αριστοτέλης, επισημαίνει ότι το μετάξι είναι ζωϊκό προϊόν και όχι φυτικό, όπως νόμιζαν τότε. Στην “Ιστορία περί τα ζώα Ε΄, ΙΘ΄” γράφει σχετικά: “Εκ δε σκώληκος μεγάλου, ος έχει οίον κέρατα και διαφέρει των άλλων, γίνεται πρώτον μεν μεταβαλόντος του σκώληκος κάμπη έπειτα βομβύλος, εκ δε τούτου νεκύδυλος. Εν εξ δε μησί μεταβάλλει ταύτας τας μορφάς πάσας. Εκ δε τούτου του ζώου και τα βομβύκια αναλύουσι των γυναικών τινές αναπηνιζόμενα, κάπειτα υφαίνουσι, πρώτη δε λέγεται υφήναι εν Κω Παμφίλη Πλάτεω θυγατήρ”. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η επεξεργασία του μεταξιού ήταν γνωστή, τουλάχιστον στην Μ. Ασία, χωρίς ωστόσο να έχει διαδοθεί στην αρχαία Ελλάδα.Ο Μέγας Αλέξανδρος μάλιστα έστειλε φούσκες στο δάσκαλό του Αριστοτέλη θέλοντας να μάθει το μυστικό της παραγωγής του μεταξιού, χωρίς όμως αποτελέσματα.